9. SINIF 2. ÜNİTE: İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
Hazırlayan: Ömer Çınar
Kazanımlar
İlk Çağ’da yeryüzündeki belli başlı medeniyet havzalarını tanır.
Roma uygarlığının siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarını
kavrar.
Beceriler
Tarihsel Kavrama, Tarihsel Analiz ve Yorum, Kronolojik Düşünme, Tarihsel Empati
Büyük Saray Mozaikleri Müzesi’ni Tanıyalım
BÜYÜK SARAY VE BÜYÜK SARAY MOZAİKLERİ MÜZESİ’NİN TARİHÇESİ
İmparator Konstantin, İ. S. 324 yılında Bizans toprakları üzerinde Eski İstanbul’u, o zaman ki adıyla ‘Konstantinopolis’i ya da ‘İkinci Roma’yı kurdu ve 328 yılında başkent ilan etti. Konstantin büyük ölçekli bir imar planı çerçevesinde ‘Saray Tepesi’ bölgesinde, bugünkü adıyla Sultanahmet’te Palatium Magnum’u, yani payitahtı yaptırmaya başladı. Burası Roma’da Palatin’de bulunan İmparator sarayının bir dengi olacaktı. Onun bu girişimiyle bizim yüzyılımıza denk sürecek bir geleneğin temeli atıldı ve ‘Saray Tepesi’, ondan sonra hep imparatorluğun idare merkezi olarak kullanıldı. Çağdaş Türkiye’nin Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulmasına ve Ankara’nın başkent yapılmasına kadar Bizans İmparatorları da, Osmanlı Sultanları da hep burada hükümet ettiler.
Sultanahmet çevresi Bizans hakkında arkeolojik açıdan çok değerli bulguların elde edileceği bir alan gibi görünse de bu saray tepesinde 19. Yüzyıldan beri aralıklarla sürdürülen araştırmalarda, Bizans’a ait yapıların yerlerinin saptanması, açığa çıkarılması, tarihleri açısından sıralanması, imar tarihlerinin betimlenmesi ve restore edilmeleriyle ilgili olarak büyük güçlüklerle karşılaşıldı. Ne de olsa söz konusu harabeler Osmanlı dönemine özgü kentsel yapılaşmanın altında, çoğunlukla toprağın birkaç metre dibinde bulunmaktaydı. Bizans döneminin İmparator saraylarıyla ilgili en önemli yazılı kaynak VII. Konstantinos Porphyrogennetos(954-959) devrinden kalan merasim kitabıdır. Bu kitapta değişik yer ve saray isimlerinin yanı sıra iç donatımla ilgili tasvirler de yer alır. Ancak söz konusu yapıların kendi dönemlerindeki ihtişamına kıyasla eldeki arkeolojik kalıntıların sayısı ve niteliği sınırlıdır, dolayısıyla bölgede harita çalışmalarını dayandırabilmek için gerekli olan güvenilir sabit noktalar yoktur.
Saray, Ayasofya ve Hipodrom’dan sahil çizgisine kadar uzanıyor, deniz cephesinde askeri açıdan etkili, anıt olarak da değerli bir duvar tarafından korunuyordu. Bu kapsamlı tesis daha İmparator Konstantin zamanında(306-337) bile yan yana inşa edilmiş ayrı, ancak birbiriyle bütünleşen avlular, taht salonları, arz haneler, kiliseler, dua odaları, bahçeler, su kuyuları, kütüphaneler, toplantı salonları, kaplıca ve stadyumlar gibi birimlerden oluşuyordu. Söz konusu yapı topluluğu Bizans’ın egemen olduğu yüzyıllarda tekrar tekrar geliştirilmiş, değiştirilmiş, yenilenmiş ve genişletilmiştir. Hipodrom ile Marmara Denizi arasındaki 32.50 metrelik yükseklik farkı genişletme çabaları sırasında karmaşık substrüksiyon ve kubbe yapılarının inşasını zorunlu kılmıştı. İtalyan bilim adamlarının son çalışmalarına bakılırsa saraya ait değişik yükseklikteki altı ayrı taraça üzerine kurulmuştu.
Sultanahmet Camii ile Ayasofya arasındaki geniş alanın doğusunda Chalke(büyük bronz saray kapısı), senato binası ve içinde hidrolik bir taht bulunan Magnaura(yabancı erkânın karşılandığı saray binası) yer alıyordu. Bu yapıların hemen güneybatısında saray muhafızlarının kışlası, ayrıca Schola(imparatorluk muhafız alayının konaklama ve toplanı odaları) ile Triklinium(resmi sıfatlı devlet görevlilerinin karşılandığı oda) adı verilen tesisler inşa edilmişti. Doğrudan İmparator’un kullandığı konaklama ve temsil odaları daha çok batı tarafında toplanmıştı. Burada örneğin Konsistorium(arz odası), Augusteus(Eski İstanbul’da Aya Sofya ve İmparator Sarayı arasındaki yer), Onopodion(Daphne Sarayı’nın gösterişli giriş kısmı) ve Triklinos(Triklinium) gibi birçok büyük salon iç içe geçiyordu. Daphne Sarayı’nın ayrı yarış pistine bakan locayı içeren Kathisma Sarayı’nın ve de Stephanos Kilisesi’nin eskiden Sultanahmet Camii’nin yerinde bulunduğu bilinmektedir.
1935-1945 yıllarında yapılan kazılarda bu alanın güneybatısında, tam olarak altın kaplamalı Triklinium ve Trikonchos(İmparator Theophilos tarafından üç yapraklı yoncanın bir kaidesi üzerine yaptırılan temsil odası) bölgesindeki bir taraçada, ortası açık, büyük sütunlu bir avlu ile onun hemen yanında, avlunun ekseninde kalacak şekilde, saraya ait bir hol bulunmuştur. İçinde saray mozayiğini de barındıran bu kalıntılar, mozaiklerin güzelliği nedeniyle günümüzde saray tepesinin en çok ziyaret edilen yerlerinden biri haline geldiler. Eskiden bu kalıntıların güneydoğusunda, yani daha aşağılarda kalan liman bölgesinde, Bukoleon Sarayı, onun kuzeyinde de Polo Stadyumu(Tzykanisterion) bulunmaktaydı.
532 tarihinde yaşanan Nika isyanı sırasında saray ve çevresi önemli ölçüde tahrip edildi. İmparator I. Jüstiniyen(527-565) harap olan binaların onarılması ve yenilenmesi için önlemler aldı, büyük kaynaklar ayırdı. Örneğin sütunlu avlunun zeminine bu çok renkli muhteşem mozayikler döşendi. Mozaik zemin 1872 m2’lik bir alanı kaplıyordu. 10. Yüzyılda İmparator VII. Konstantinos Porphyrogennetos’un artık eskimeye başlamış saray yapıları üzerinde kapsamlı çalışmalar yaptırması kaçınılmaz olmuştu. Bu nedenle bölgedeki imar çalışmaları durma noktasına geldi. Bu eski saray 12. Yüzyılın sonlarında yavaş yavaş harabeye dönüşmeye, yok olmaya başladı. Siyasi huzursuzluklar payitahtın dağılmasını hızlandırdı. İstanbul fetholunduktan sonra Sultan I. Ahmet bu bölgede Sultanahmet Camii’ni yaptırdı.
19. yüzyılın ikinci yarısında yazılı kaynakların yorumlanmasıyla İmparator Sarayları’nın bilimsel araştırmaları başlamış oldu. Fransızların Mangan Sarayı üzerinde durmalarından sonra Edinburg – St. Andrews Üniversitesi’ne mensup İngiliz bilim adamları bölgede büyükçe kazılar düzendiler. Sultanahmet Camii’nin Arasta Pazarı bölgesinde, eski saray kompleksinin güneybatısında bulunan ve ‘Büyük Saray’ diye anılan bina o sırada kısmen açığa çıkarılmıştı. Bu noktada Avusturya Bilimler Akademisi T. C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa yürütülen bir proje çerçevesinde meşhur Büyük Saray Mozayiğini kurtarma ve onarma işini üstlenmiş, yeni kazılar(1983-1997) yapmıştır. Büyük Saray Mozaikleri Müzesi, 1953 yılında İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ne bağlanmıştır. 1979 yılından itibaren ise Ayasofya Müzesi Müdürlüğüne bağlı bir birimdir.
Ulaşım ve Ziyaret Bilgileri
Adres: Arasta Çarşısı, Sultanahmet Mahallesi Fatih İstanbul/Türkiye
(Sultanahmet tramvay durağında inildiğinde müzeye ulaşım rahatlıkla
sağlanabilir.)
Ziyaret Saatleri:
YAZ SEZONU
15 Nisan – 25 Ekim tarihleri arası her gün 09.00–19.00 saatlerinde
gezilebilir.
Gişe Kapanış Saati: 18.30
KIŞ SEZONU
25 Ekim – 15 Nisan tarihleri arası her gün 09.00–17.00 saatlerinde
gezilebilir.
Gişe Kapanış Saati: 16.30
Not: Büyük Saray Mozaikleri Müzesi her gün ziyarete açıktır.
Müze Web Sitesi: ayasofyamuzesi@kultur.gov.tr
Müze Giriş Ücreti: Müze giriş ücreti 15 liradır. Ayrıca müzekart kullanımı
müze için mevcuttur.
I. Kısım: Büyük Saray Mozaikleri Müzesi Etkinliği
(Müze Öncesi)
Doğu Roma İmparatorluğu ve İmparator
Kanıt 1
Doğu Roma İmparatorluğu ve İmparator İstanbul ‘ un başşehir oluşu ile Roma dünyasının ağırlık noktası doğuya kaydı. Hristiyanlık da Konstantinos’un himayesinde bütün imparatorluğa hâkim olacak duruma kavuştu. Konstantinos devlet idare sisteminde de köklü değişiklikler yaparak yeni bir idare düzeni kurdu. İmparator kudretinin otokrasisi, devletin merkezileştirilmesi ve bürokratlaştırılması ile devlet-kilise arasındaki sıkı bağlılık Bizans İmparatorluğu yaşadığı sürece devam etmiştir. İmparator artık sadece ordunun ve Devletin değil aynı zamanda kilisenin de hâkimi idi. Yeni idare düzeninin en önemli özelliği, askeri, sivil ve bütün idarenin hiyerarşik bir sisteme uygun şekilde organize edilerek imparatorun şahsında birleştirilmesiydi. On sekiz yıl süren iktidar mücadelesinden sonra rakiplerinin hepsini ortadan kaldıran ve 324’te imparatorluğa tek başına hâkim olan Konstantinos’un bundan sonraki saltanat yılları oldukça sakin geçti. (Bizans, TDV İslam Ansiklopedisi, Sayfa 231)
Kanıt Sorgulama:
1- Kanıt 1’de verilen bilgilere göre sizce Roma İmparatoru’nun devlet içindeki yeri nedir?
2- Kanıt 1’de verilen bilgilere göre Roma İmparatorluğu içinde meydana gelen taht mücadelelerinin Roma’ya ve diğer devletlere olan etkisini değerlendiriniz?
…
Müze Gezisi öncesi Uygulanacak Etkinlik
Büyük Saray Mozaikleri Müzesi’ne düzenlenecek gezi öncesinde Büyük Saray Mozaikleri Müzesi’ni tanıtmak amacıyla yapılmış, yaklaşık 6 dakika süren bir slayt sunulacaktır. Tanıtıcı nitelikteki slayt toplam 29 sayfadan oluşmaktadır. Slaytta verilen bilgilere göre aşağıda yer alan soruları yanıtlayınız. Soruları belirtilen sayfa numaraları aralarındaki bölümlere göre cevaplandırınız.
Yönerge: Etkinliğe başlamadan önce, sunulan müze tanıtım slaytını dikkatlice izleyiniz.
…
II. Kısım: Büyük Saray Mozaikleri Müzesi Etkinliği
(Müze esnası)
MÜZE GEZİSİ SIRASINDA UYGULANACAK ETKİNLİK
Büyük Saray Mozaikleri Müzesi’ne düzenlenecek gezi sırasında müzede bulunan mozaiklerden en çok dikkatinizi çeken 2 mozaiği seçiniz. Bu mozaiklerle ilgili olarak aşağıdaki yönergeye uygun olarak soruları cevaplandırınız.
Yönerge: Seçtiğiniz mozaiklerin hangi konuyla ilgili olduklarını yazınız.
…
III. Kısım: Büyük Saray Mozaikleri Müzesi Etkinliği
(Müze sonrası)
Müze Gezisi Sonrasında Uygulanacak Etkinlik
Büyük Saray Mozaikleri Müzesi’ne düzenleyeceğiniz gezi sonrasında aşağıda verilen yönergeye uygun olarak bir mozaik tasarlayınız.
Yönerge: Çizeceğiniz, tasarlayacağınız mozaiği müzede gördüğünüz mozaiklerden hareket ederek hayal gücünüzden de yararlanarak tasarlayınız.
- Tasarlayacağınız mozaikte; …
…
