ZEUGMA MOZAİK MÜZESİNİN TARİHÇESİ VE ÖZELLİKLERİ

9 Eylül 2011 tarihinde resmi açılışı yapılan Zeugma Mozaik Müzesi, Şehitkamil İlçesi Mithatpaşa Mahallesi Hacı Sani Konukoğlu Bulvarı üzerinde Gaziantep ilimizde yer almaktadır. Müze içerisindeki 1700 metrekarelik mozaik ile dünyanın en büyük ikinci mozaik müzesi konumundadır. İsmini içerisinde bulundurduğu eserlerin oluşturduğu Zeugma Antik Kentinden alır. Belkıs/Zeugma, Gaziantep’in Nizip ilçesinin l0 km. doğusunda, tepeler üzerine kurulmuş bir kenttir. Büyük İskender’in generallerinden I. Selevkos Nikator, M.Ö. 300’de, Büyük İskender’in, Fırat Nehri’ni geçtiği yerde, Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent kurmuştur. Bu kentin karşısına da eşi Apama’nın adıyla ikinci bir kent kurarak, bu iki kenti bir köprüyle birbirine bağlamıştır. Kent, M.Ö. 31’den itibaren Roma’ya bağlanarak adı geçit-köprü anlamında “Zeugma” olarak değiştirilmiştir. Roma döneminde kent altın çağını yaşamıştır. M.S. 256 yılında Sasani Kralı I. Şapur, Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkmıştır. Bu tarihten sonra Zeugma bir daha eski ihtişamına ulaşamamıştır. Zeugma, özellikle Roma döneminde, sanat alanında çok ilerlemiş, zengin villaları süsleyen mozaik döşemeler dünya örnekleri ile yarışır hale gelmiştir. Bölgenin sadece bir bölümünde gerçekleştirilen kazılarda gün ışığına çıkarılan mozaikler Zeugma’nın tam anlamıyla bir mozaik kenti olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Zeugma kazıları sırasında ulaşılan ve bu alanda bir “dünya rekorunu” Gaziantep’e ve Türkiye’ye kazandıran bullalar (Mühür Baskı) da Belkıs/Zeugma’yı eşsiz kılan özellikler arasındadır. Zeugma Mozaik Müzesinde yer alan Zeugma mozaiklerinin büyük bir çoğunluğu GrekoRomen dünyasının en önemli sosyalleşme kültürü sayılan, conviviumların (yemek davetleri) mimari bağlamının bir parçası olarak mekânların tabanlarında yer almaktaydı. Bu mekânlar, Greko-Romen kültürün en önemli toplu eğlence biçimi olan yemek davetleri için kullanılan mekânlardı ve çoğunlukla bu mekânlardaki taban döşemesi olarak kullanılmış olan mozaikler bu davetlerde yemek sırasında veya sonrasında gerçekleştirilen, mim, pantomim ve tragedya oyunları ve bunların konularıyla ilgili sahneleri içeriyordu. Bu yemekli davetlerdeki gösteriler, bu dönemin popüler mitolojik hikâyelerinin ve önemli tragedya ve komedya yazarlarının eserlerinin mekâna çağrılmış olan sanatçılar tarafından müzik ve mim şeklinde davetliler önünde icrasıyla gerçekleşmekteydi. Bu davetlerde konuklar klineler üzerine yatarak yemek yiyorlar, hemen klinenin arkasında ise eğer kişi varlıklıysa kendi uşağı, eğer orta halliyse evin kendi uşağı ona hizmet etmek üzere ayakta bekliyordu. Zeugma’da Poseidon Evi’nde Perseus-Andromeda mozaiğinin bulunduğu yemek odalarındaki duvar resimleri üzerinde ayakta duran hizmetli resimleri bu olguya vurgu yapmaktadır. Zeugma evlerinin büyük bir çoğunluğunda mimari dekorasyon, mozaikler ve duvar resimleri, ev sahibinin bu önemli davetlerde gelen konuklarına kendi entelektüel, eğitim ve iç zenginliği yanında, maddi varlığını da hissettirecek tarzda seçilmiştir. Bu nedenle antik dünyanın çok zengin novella repertuarlarından ev sahibinin kendi bilgi ve beğenisine göre seçilmiş olan mozaik konuları, bir yerde ev sahibinin entelektüel ve sosyal kimliği hakkında, hem gelen ziyaretçilere, hem de bugün bu mozaiklere bakan bizlere, önemli bilgiler vermektedir. Örneğin “Synarsitosai” yani “Kahvaltıdaki Kadınlar” adlı Menander’in bir oyununun bir sahnesinin yer aldığı mozaik, mozaiğin bulunduğu evin sahibinin Yeni Komedya ve Drama’ya ilgisinin olduğunu bize göstermektedir. Aynı şekilde yine Poseidon Evi’nde yer alan Mousalar mozaiğinin bulunduğu triclinumda ise lirik şiir, tarih, müzik, astroloji, felsefe gibi konuların esin perileri olan Mousalar betimlenmiştir. Gerek Mousa figürlerinden gerekse, tricliniumun orta emblematasında, insan şeklinde kişileştirilmiş olan Erdem (arete), Eğitim (padieia), Bilgelik (sofia) figürlerinden, bu evin sahibini filozofi, müzik, edebiyat ve beşeri sanatlara ilgi duyduğu söylenebilir. Yatak odaları veya evin ebeveynleri ve samimi dostlarla yapılan daha özel yemek odalarında daha çok antik edebiyattan bilinen romantik çiftlerin betimlemeleri yer alırdı. Bunlardan en önemlileri arasında Metiokhos ve Parthenope, Eros ve Telete, Dionysos ve Ariadne’nin yer aldığı sahneleri sayabiliriz.

MÜZENİN BÖLÜMLERİ

Fırat Nehri’ne en yakın konumda bulunan mozaikler girişte yer alırken, kentin teraslarına doğru yükselen mozaikler sırası ile yerleştirilmiştir. Zemin katta sergilenmekte olan Roma Hamamı’na ait mozaikler ise, baraj gövdesinin altından çıkarılmıştır. Zeugma Mozaik Müzesinde ziyaretçiler, en alt koddan başlayarak, Zeugma’daki teraslarda yükselmiş olarak gezisini tamamlayabilecektir. Zeugma ile ilgili görülecek diğer kültür varlıkları Zeugma Ören Yeri’nde inşa edilen Korugan Müze’de izlenebilmektedir. Müzeye hakim, her kattan rahatlıkla görülebilen Mars Heykeli, Zeugma’da olduğu gibi müzede de savaş ve baharın tanrısı olarak Zeugma’nın koruyucusu konumunda sergi teşhir projesinin en önemli eserlerinden biri olarak yerini almaktadır. İkinci katta labirent şeklinde dizayn edilmiş gizemli oda Çingene Kızı’nın mahzun bakışlarını ön plana çıkarmaktadır. Zeugma Mozaik Müzesi koleksiyonunda bulunan; Roma ve geç antik döneme ait 2.448 m²mozaik, 140 m² duvar resmi, 4 Roma dönemi çeşmesi, 20 sütun, 4 kireç taşından yapılmış heykel, tunç Mars Heykeli, mezar stelleri, lahitler ve mimari parçalar restorasyonu yapılarak teşhir edilir hale getirilmiştir.